Chegan a noso porto a bordo no navío ‘Isla de Luzón’ dous mil douscentos trece soldados repatriados tras o desastre de Cuba. Deles, máis de cinco centos veñen enfermos, un cento en estado grave. Manda a expedición o bravo xeneral D. Antero Rubín, natural de Redondela, que embarcara tamén en Vigo e xuntamente tres anos antes, sendo á sazón tenente coronel do rexemento de Granada.
Rubín, militar honorable e cabaleiro íntegro, negárase a asinar a capitulación de Santiago de Cuba coa esperanza de que as chancerías lograsen paliar un tanto os fatais resultados do desastre.
O éxodo das tropas é constante. Aos portos de Vigo e A Coruña arriban neste mes e no seguinte barcos cargados de homes enfermos, sombras de homes, restos do decimado exército colonial. Mentres os ianquis apuran a súa vitoria, atacando a pacífica illa de Porto Rico, cuxa lealtade a España se mantiña firme, comezan as negociacións de paz. O Goberno norteamericano esixe, non só o abandono da nosa soberanía na ‘perla das Antillas’, senón tamén en Porto Rico, na illa das Marianas e a cesión da praza forte de Manila, que era, sen ambaxes, a perda das Filipinas, A Montero Ríos, o destacado político galego, coubo a triste sorte de asinar en París aquela ominosa paz, que supuxo a liquidación das nosas colonias. A Raíña rexente, dona María Cristina, telegráfalle á súa residencia de Lourizán para lle dar o triste encargo de presidir a delegación española na conferencia de París. “Montero Ríos réndese e acepta o tremendo sacrificio de ir a París para dialogar cos temibles vencedores, sabendo moi ben que aquel espiñento transo lle vai custar desgustos insuperables.
Recolle finalmente o cauto varón as longas cintas telegráficas -pois a conversación entre a Raíña e el se mantivera mediante aquel lento procedemento-, desprendidas do morse, mudas depositarias da rexia conversación. Gárdaas coidadosamente, silenciosamente, aflixidamente, nun folgado sobre, como se gardase os derradeiros anacos do noso poderío colonial. Retírase D. Eugenio, apretando as mans do xefe de telégrafos -testemuña única do patriótico diálogo- levando consigo naquelas fráxiles cintas azuis unha das páxinas máis tristes e honorables da historia dun pobo en desgraza… Montero regresa de París como dun funeral. Dá conta á Raíña -entrevista tenra- e ao Goberno dos pormenores do terrible, previsto e inevitable acontecemento e recóllese aos poucos días entre as fragas de Lourizán”…
“Os portos, onde arriban constantemente os transatlánticos, reciben os soldados con amor e respecto, aparte dalgúns incidentes illados. Moitos regresan enfermos ou convalecentes. A Vigo chegan o San Francisco, o León XIII co xeneral Toral, o Alicante, o Isla de Luzón a bordo do cal faleceron de disentería máis de cen homes e o Puerto Rico, conducindo o primeiro batallón de Murcia. Vigo dá un grande exemplo de patriotismo acollendo aos soldados coa mesma cordialidade que se retornasen triunfantes. Son aloxados en hoteis, en casas particulares, en improvisados hospitais, nas escolas e no lazareto de San Simón. Autoridades, comerciantes e industriais cólmanos de presentes e delicadezas. Atopábase en Vigo, facendo información xornalística, o director de La Época, o marqués de Valdeiglesias, que esgotou as existencias dunha tenda para regalar aos repatriados”. (P. Landín, op.cit., I, 303-305).
Aquel humanitario xesto da nosa cidade deu ocasión para que o Goberno decretase a ampliación do timbre glorioso do seu escudo, engadíndolle o ditado de “Sempre Benéfica”.
28 de agosto de 1898. Xosé María Álvarez Blázquez. ‘A Cidade e os Días. Calendario Histórico de Vigo’ (Xerais, 2008).
